Op 5 maart 2021 organiseerden PvdA Duurzaam en het Milieunetwerk GroenLinks een webinar over de prioriteiten voor het klimaatbeleid. Het doel van dit webinar was om te bezien waar beide partijen elkaar bij het klimaatbeleid zouden kunnen versterken. Op basis van een vergelijking tussen de verkiezingsprogramma’s van beide partijen werden vier clusters van voorstellen geformuleerd en voorgelegd aan Tom van der Lee (GroenLinks kamerlid klimaat en energie) en Joris Thijssen (directeur Greenpeace Nederland en kamerlid PvdA in spe).
Een klimaataanpak gestoeld op (investeringen in) brede welvaart en internationale solidariteit, vormt het eerste thema. Het voorstel omvat een domein overstijgende klimaataanpak die dit met een sociale investeringsagenda combineert. Het behelst een voorstel tot het uitroepen van een klimaatnoodtoestand, het oprichten van een Ministerie van Klimaat, een klimaatburgerberaad, een klimaat fonds, een klimaattoets en maatregelen die een fossiele lock-in voorkomen, zoals stoppen met fossiele subsidies, fossiele reclames en fossiele investeringen door pensioenfondsen en banken. Bij deze domein overstijgende klimaataanpak zal een CO2-uitstoot in lijn met maximaal 1,5 graden, een brede welvaart en internationale solidariteit, leidend zijn in plaats van economische groei.
De voorstellen vinden grote instemming van beide politici. Tom van der Lee stelt daarbij dat de invulling van de voorstellen op detailniveau nog wel discussie zal vergen, maar de hoofdlijnen zijn goed. Hij geeft aan dat het verstandig is om op dit moment juist heel stevig te investeren omdat geld lenen nu goedkoop is. Dit is tevens het doorslaggevende decennium waarop stappen gezet moeten worden, anders zitten we volgens het KNMI in 2030 al op 1,5 graad. Hij vindt het werken met een klimaatburgerberaad voor het brede klimaatonderwerp niet helemaal gelukkig omdat burgerberaden in de praktijk het beste blijken te werken met meer concrete onderwerpen binnen een duidelijk kader. Het klimaat is veel te complex en omvangrijk. Daarbij wees hij naar ervaringen in andere landen. Joris Thijssen sluit zich ook aan bij de voorstellen en de reactie van Tom van der Lee er op. Hij zet vraagtekens bij het aanschuiven van fossiele bedrijven aan de klimaattafels, maar is erg enthousiast over het verbod op reclame op fossiele brandstoffen. Hij denkt dat een burgerberaad op zich wel kan helpen om de rechtse partijen onder druk te zetten zich aan de doelstellingen te houden. Joris is wel bang dat zo’n burgerberaad teveel tijd gaat kosten die we nu niet meer hebben. Ingaand op een vraag uit de chat over de brede welvaart vindt Tom dat er daaromheen wel erg veel verschillende benaderingen worden gebruikt. Dat maakt het lastig hanteerbaar en werkbaar. Volgens Joris Thijssen moeten we ons daarom juist ook strak richten op de CO2 doelen voor 2030 en 2050 want die zijn bepalend voor het handelen.
Het voorstel naar een duurzame landbouw bestaat vooral uit een concrete aanpak, een fonds om de boeren te steunen en een stevig nationaal strategisch plan in het kader van het gemeenschappelijke landbouw beleid. De landbouwtransitie mag niet ten koste gaan van de boer. Met maatwerk wordt gekeken hoe de transitie eerlijk en sociaal in te richten is zodat er aan het einde een beter perspectief op het bestaan als boer in Nederland gloort: goed betaald en eerlijk, schoon en duurzaam. Stel als rijksoverheid, in samenwerking met andere overheden, een transitiefonds in met niet alleen geld maar ook een actieve regie op grond en opkoop/herverdeling van dierrechten. Ga agrariërs actief van advies voorzien om een persoonlijk toegesneden plan te maken voor een duurzame landbouw. Het dit jaar af te ronden Nationaal Strategisch Plan (ter invulling van het Europese Landbouw Beleid) wordt een akkoord met alle ketenpartijen en allemaal leveren ze en eerlijke bijdrage aan de transitie. Zo niet dan volgt dat via wetgeving. De rijksoverheid stelt in het Nationaal Strategisch Plan duidelijke streefdoelen voor de landbouw vast zodat iedereen weet waar we heen bewegen. Ter ondersteuning van de transitie wordt een plan opgesteld voor inzet van alle mogelijke heffingen en fiscale steun etc. Dat moet er toe leiden dat duurzaam geproduceerd voedsel ten alle tijden betere markttoegang en een lagere prijsstelling heeft ten opzichte van niet duurzaam geproduceerd voedsel. Alle in de programma’s van PvdA en GroenLinks voorgestelde maatregelen zoals heffing op kunstmest, pesticiden en geïmporteerd veevoer maar bovenal een CO2 heffing zijn dan onontkoombaar.
Joris Thijssen geeft aan dat er in Nederland meerderheden zijn voor het terugdringen van stikstof en broeikasgassen. De stikstof komt het meest uit de landbouw en die moet gehalveerd worden in 2030. Die meerderheden moet je gebruiken. Die overeenstemming is er echter niet over de deken van gifstoffen. Uitgangspunt is dat boeren een redelijk inkomen moeten hebben en voedsel betaalbaar moet blijven. Daarin wil hij boeren ondersteunen, ook tegenover machtige Nederlandse partijen als supermarkten en banken. Het gaat dus om binnen de milieugrenzen van onze planeet te blijven en een goed inkomen voor de boeren, als ook betaalbaar voedsel te realiseren. Daar hoort bijvoorbeeld een transitiefonds bij. Tom van der Lee stelt daarbij dat we moeten werken binnen een centrumrechtse meerderheid. Je moet dus niet te snel zeggen dat we niet meedoen, dan laat je de landbouw aan rechts over. Je moet over het totale beleid de balans opmaken. Het veranderen van het landbouwsysteem is buitengewoon ingewikkeld. De machtigste partijen zijn bedrijven als Cargill, die de grondstoffenmarkten grotendeels controleren. Volgens Joris Thijssen moet die strijd aangegaan worden, maar dat gaat niet binnen vier jaar en op Nederlands niveau. En zo’n transitie zal niet gaan zonder pijn voor de boeren, daar moet je niet voor weglopen. Tom van der Lee stelt dat het landbouwsysteem echt groter is dan Nederland. En de machtigste partijen zijn de Cargills van deze wereld. Er is een vijftal handelaren dat de prijs van 70% van ons voedsel bepaalt. Andere partijen zijn van hen afhankelijk. Wil je wat doen voor de boeren dan moet je dus heel grondig wat doen aan het hele voedselsysteem.
Het derde thema heeft de titel Eerlijke klimaatheffing en subsidie – de weg naar de energietransitie. Uitgaand van het energie belastingstelsel wat er nu is wordt geconcludeerd dat daar eigenlijk alles aan verkeerd is. Het is niet effectief, het is een eindbelasting, betaalt door de burgers en niet door bedrijven. Burgers betalen veel te veel, zo’n 70% van de energiebelasting en bedrijven te weinig, maar 30%. Het voorstel omvat het aanscherpen van de CO2-heffing aan tot een uniforme, vlakke heffing van 50 euro/ton als bronbelasting. Dit dan zonder vrijstellingen en het reduceren van de tarieven van de energiebelasting. Ook moet er volgens het voorstel aangedrongen worden bij de EU dat het Emissie Handels Systeem, de ETS, sneller en intensiever wordt verscherpt.
Het programma van GroenLinks kent een aanvullende landelijk CO2 heffing, door de PvdA wordt een heffing aan de grens voorgesteld. De CO2-heffing zal richting 2050 moeten afnemen naar 0 en de energiebelasting zal een continue bron van inkomsten moeten blijven voor de overheid en een sturingsinstrument om burgers zuinig met (ook duurzame) energie om te springen. Onderkend wordt door de beide politici dat het huidige stelsel scheef is en dus oneerlijk. En bovendien ook complex en dus niet transparant. Tom van der Lee stelt dat GroenLinks in 1989 al riep om de koolstof te beprijzen. Nu 30 jaar later hebben we een pril begin van een CO2 heffing. Beprijzing is een essentieel instrument. Maar het moet wel op een intelligente manier. Dus er moet op de formatietafel een ingrijpende belastingherziening komen. Maar, er is, volgens de politici, ook een overbelaste en verdwaalde belastingdienst, met 30.000 mensen, waarvoor dit toch wel een heel erg grote uitdaging is. Ze verdienen eigenlijk een simpele koolstof- en energieheffing. Dat is dus een argument voor hervorming naar een vlaktaks voor koolstof en energie. Accijnsprijzen aan de pomp kunnen bijvoorbeeld gewoon gecorrigeerd worden door verhogen van de koolstofheffing en hoeven geen prijsverhoging aan de pomp op te leveren. De grootste vervuilers in Nederland moeten meer worden aangeslagen. Het geld kan dan ingezet worden voor de transitie. En dan op een manier, dat we gelet op de beperkte tijd die we hebben het perfecte niet de vijand laten zijn van het goede.
Het vierde voorstel betrof een voorstel voor het rechtvaardig verduurzamen van de woningvoorraad. Het is dus een onderwerp waar letterlijk iedereen mee te maken heeft. Dat is van belang voor het succes. Maar er is hier sprake van een groeiende tweedeling tussen mensen die geld hebben om hun woning te verduurzamen en mensen die vervolgens achterblijven in ongezonde niet duurzame woningen. Voorgesteld wordt bij verduurzaming van bestaande woningen de woonlasten alleen te laten stijgen voor huishoudens met voldoende draagkracht; andere huishoudens worden financieel gecompenseerd. De vrijkomende gelden van de opgeheven verhuurdersheffing worden ingezet om de woningcorporaties verplicht de woningen te laten verduurzamen. Bij het afscheid van aardgas wordt bij voorkeur gekozen voor een publieke collectieve warmtevoorziening. En daarbij moet iedereen toegang krijgen tot het warmtefonds.
Beide politici onderschrijven het belang van een subsidie naar draagkracht, zodat de rijken niet onnodig profiteren. De mensen met de kleine beursen moeten worden ontzien in deze transitie. We hebben 8 miljoen gebouwen en dan moet je heel goed je financiering richten. Bovendien moeten we op het financieel terrein veel breder kijken dan alleen de klimaat- en energietransitie. De herverdeling moet in de breedte. Door Joris Thijssen wordt het belang onderstreept dat gemeenten in staat worden gesteld om bewoners direct te betrekken om deze megaoperatie aan te kunnen pakken. Tom van der Lee stelt voor om met een vouchersysteem te werken voor de laagste inkomens, dan blijf je weg bij leningen en dergelijke. Dwingen van verhuurders wordt door de politici ondersteund, dwingen van woningeigenaren niet. Joris uit de zorg dat het allemaal erg duur dreigt te worden. Maar het moet mogelijk zijn om de kosten naar beneden te krijgen.
De voorstellen en stellingnames uit verkiezingsprogramma’s vragen nadere uitwerking van het criterium ‘betaalbaar’ als alternatief voor ‘woonlastenneutraal’ en het systeem van ‘vouchers’ voor bepaalde categorieën huiseigenaren. Ook moet onderzocht worden hoe verlaging van de kosten, verduurzaming, verhogen tempo en opheffen beperkt aantal technisch geschoolden concreet vorm gegeven kan worden. Als ook welke steun gemeenten van het rijk hiervoor nodig hebben.
En dan de doorrekening door PBL…
Joris Thijssen complimenteert GroenLinks met de 63% CO2 reductie in 2030 in de PBL doorrekening. En geeft aan dat er doorbraken nodig zijn. Zoals bij windturbineparken op zee die nu zonder subsidie tot stand kunnen komen en die stroom produceren die goedkoper is dan dat van kolencentrales. Een andere doorbraak wordt het maken van groene waterstof van groene stroom. Dan heb je ook geen CCS (CO2-afvang en -opslag) nodig. Maar de planbureaus willen dit niet doorrekenen omdat ze het veel te duur vinden en de schaal te groot. Dat zeiden ze 8 jaar geleden ook van wind op zee en kijk hoe dat nu gaat. Joris Thijssen gelooft dat de waterstof doorbraak er ook zal komen. Andere doorbraken zijn zwaar investeren in openbaar vervoer en in elektrische deelauto’s. Met die doorbraken komt ook de PvdA op die 63% i.p.v. de huidige 55% nu in het programma. Tom van der Lee raadt iedereen aan de doorrekenrapporten te lezen, ze zijn heel leerzaam. Je stuit op inschattingen van de doorrekenaars. GroenLinks gaat naar 60 GW wind op zee en de doorrekenaars vinden dat niet haalbaar, dus namen het niet mee in de berekeningen. Maar over een aantal jaar zal wellicht anders blijken. We hebben nu al een tekort aan technische mensen. Een verschil tussen beide programma’s die wat pijnlijker is zit in de luchtvaart. De PvdA laat die behoorlijk groeien. Daar moeten we over afspreken hoe we ermee omgaan, het liefst voor de formatiebesprekingen. Datzelfde geldt voor de verschillen tussen de partijen over de tussenstap die CCS heet. Wat echter niet verschilt is de ambitie om te gaan samenwerken voor een goed klimaatbeleid, de PvdA en GL!
